تحقيق عبد المجيد جمعة ޕީޑީއެފް

تحقيق أبي اليمين المنصوري ޕީޑީއެފް

تحقيق محمد شمس الدين ޕީޑީއެފް

تحقيق عبد الرحمن الشميري ޕީޑީއެފް

تحقيق ناصر الجديع ޕީޑީއެފް

شرح عبد العزيز الراجحي އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح ربيع بن هادي ޕީޑީއެފް

شرح عبد الله الغنيمان ޕީޑީއެފް

شرح أحمد القاضي ޕީޑީއެފް

شرح محمود بن أحمد الشاملي ޕީޑީއެފް

شرح خالد المشيقح އީ-ފޮތް | ޕީޑީއެފް

شرح ناصر العقل އީ-ފޮތް

شرح عبد العزيز بن مرزوق އީ-ފޮތް

ތަރުޖަމާގެ މުގައްދިމާ - مقدمة المترجم

من سلسلة الرسائل العلمية لدار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފިގެ ޢިލްމީ ލިޔުންތަކުގެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން

11

عقيدة السلف وأصحاب الحديث

للإمام أبي عثمان إسماعيل بن عبد الرحمن الصابوني

المتوفى سنة ٤٤٩ هـ

ސަލަފުން އަދި ޙަދީޘްގެ އަޞްޙާބުންގެ ޢަޤީދާ

ނުވަތަ

ސުންނަތުގެ އަހްލުވެރިންނާއި ޙަދީޘްގެ އަޞްޙާބުންނާއި އިމާމުންގެ އިޢުތިޤާދު ބަޔާންކުރެވުނު ރިސާލާ

އަލްއިމާމު އަބޫ ޢުޘްމާނު އިސްމާޢީލު ބްނު ޢަބްދުއްރަޙްމާނު އައްޞާބޫނީ رحمه الله

އަވަހާރަވީ (449 ހ.)

ތަރްޖަމާ ކުރީ:

مازع بن أبي عبد الله الأثري

މާޒިޢު ބްނު އަބީ ޢަބްދި ﷲ އަލް އަޘަރީ

މިފޮތް ޗާޕުކޮށް ނެރެ ޝާއިޢު ކުރުމުގެ ޙައްޤު، ކޮންމެ މުސްލިމު ފަރުދެއްގެ މައްޗަށްވެސް ލިބިގެންވެއެވެ. އެހެނަސް އެއީ، މިފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް އުނިއިތުރުކުރުމެއް ނުވަތަ ބަދަލުކުރުމެއް ނުގެންނެވުމުގެ ޝަރުޠުގެ މަތީންނެވެ.

ފުރަތަމަ ޗާޕު

ޝަޢްބާނު 1446 ހ / ފެބްރުއަރީ 2025 މ

دار فتية الكهف

ދާރު ފިތްޔަތިލް ކަހްފި

https://t.me/DarAlFityah

YouthOfCaveDFK@gmail.com

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

މުއައްލިފުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

އެކަލޭގެފާނީ ޝެއިޚުލް އިސްލާމްގެ ލަޤަބުދެވޭ އަލްމުޙައްދިޘް އަލްއިމާމް އަބޫ ޢުޘްމާނު އިސްމާޢީލު ބްނު ޢަބްދުއް ރަޙްމާނު ބްނު އަޙްމަދު އައްޞާބޫނީ އައްނައިސާބޫރީ އައްޝާފިޢީއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢާއިލާ މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ އައްޞާބޫނީގެ ލަޤަބުންނެވެ. އައްޞާބޫނު އަކީ ސައިބޯންޏެވެ. އެހެން ކިޔުނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކާބަފައިން ސައިބޯނި ހެދުމުގެ މަސައްކަތްކުރައްވާތީ އެއަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. އުފަންވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 373ހ ވަނަ އަހަރުގައިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ތުއްޕުޅުއިރު ބައްޕާފުޅު މަޛްހަބީ ތަޢައްޞުބުވުމުގެ މައްޗަށް ބަޔަކު ޤަތުލުކޮށްލިއެވެ. ދެން ޢުމުރުފުޅުން 7 ނުވަތަ 9 އަހަރުން ފަށައިގެން ތަރުބިއްޔަތުކުރެއްވީ އަބުއް ޠައްޔިބު އައްޞުޢްލޫކީއެވެ. އަދި ޢިލްމު އުނގެނުމުގައި މަޝްޣޫލުވެ، ނައިސާބޫރު އާއި، ސަރްޚަސްއާއި، ޝާމްކަރައާއި، ޙިޖާޒަށް ދަތުރުކުރައްވާ ޙަދީޘް އަޑުއައްސަވާ ޖަމަޢަކުރެއްވިއެވެ. އަދި ތުއްޕުޅުއިރު ވަޢުޡު ނަޞޭޙަތްދެއްވަން ފެއްޓެވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ އުސްތާޛުންގެ ތެރޭގައި: އަލްޙާކިމު އައްނައިސާބޫރީ، އިބްނު ޚުޒައިމާގެ ކާފަ ދަރިކަލުން އަބޫ ޠާހިރު މުޙައްމަދު ބްނުލް ފަޟްލު އާއި، އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްޙަސަނު އަލްމަޚްލަދީ އާއި، އަބޫބަކުރު މުޙައްމަދު ބްނު ޢަބްދު ﷲ އަލްޖައުޒަޤީ އާއި އެނޫންވެސް އެތައް ބޭކަލުން ހިމެނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި: އަބުލް ޤާސިމު ޢަލީ ބްނު މުޙައްމަދު އައްސުލަމީ އާއި، އަބޫ ޞާލިޙު އަލްމުއައްޛިނު އާއި، އަބޫ މުޙައްމަދު އަލްކިއްތާނީ އާއި، އަބޫ ޢަބްދު ﷲ މުޙައްމަދު ބްނުލް ފަޟްލު އައްޞާޢިދީ އާއި އެނޫންވެސް އެކި ބިންތަކުގެ އެތައް ބޭފުޅުން ހިމެނެއެވެ.

އައްޞާބޫނީ ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި: އަލްއަރްބަޢޫން، އަލްމިއަތައިން، އަލްއިންތިޞާރު، އައްދަޢަވާތުވެއެވެ. ނަމަވެސް މިއިން އެއްވެސް ފޮތެއް އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް ފޯރާފައި ނުވެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔިގެންވާ ޘަނާއަށް ބަލާއިރު، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިވަރެއްކަމުގައިވާ އަލްކިއްތާނީ ކިޔާދެއްވިއެވެ:

«مَا رَأَيْتُ شَيْخاً فِي مَعْنَى أَبِي عُثْمَانَ زُهْداً وَعِلماً كَانَ يَحفَظُ مِنْ كُلِّ فَن لَا يَقْعُدُ بِهِ شَيْءٌ وَكَانَ يَحفظُ التَّفْسِيْر مِنْ كُتُب كَثِيْرَة وَكَانَ مِنْ حُفَّاظ الحَدِيْث» ⁽¹⁾

މާނައީ: "ޒުހުދުވެރިކަމާއި ޢިލްމުވެރިކަމުގައި އަބޫ ޢުޘްމާނާ އެއްފަދަ ޝެއިޚެއް އަހުރެން ނުދެކެމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ކޮންމެ ފަންނަކުން ހިތުދަސްކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެއްވެސް އެއްޗެއްގައި (ނޭނގިގެން ޢިލްމުނެތިގެން) އެކަލޭގެފާނު ނުހުއްޓުވައެވެ. އަދި ގިނަ ފޮތްތަކަކުން އެކަލޭގެފާނު ތަފްސީރު ދަސްކުރައްވައިގެންވެއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުވަނީ ޙަދީޘްގެ ޙާފިޡުންގެ ތެރެއިންނެވެ."

އައްޛަހަބީ ބަޔާންކުރިއެވެ:

«وَلَقَدْ كَانَ مِنْ أَئِمَّةِ الأَثر لَهُ مصنف في السنة واعتقاد السلف ما رآه مُنْصِفٌ إلَّا وَاعْتَرف لَهُ.» ⁽²⁾

މާނައީ: "އެކަލޭގެފާނުވީ އަޘަރުތަކުގެ އިމާމުންގެ ތެރެއިންނެވެ. ސުންނަތާއި ސަލަފުންގެ ޢަޤީދާގައި އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތެއްވެއެވެ. އިންސާފުވެރިޔަކު އެފޮތް ދެކެފިނަމަ އެކަލޭގެފާނަށް (ޢިލްމުވެރިކަމާއި އަޘަރުތަކުގައި ހިއްޕަވާކަމަށް) އިޢުތިރާފުވެގެން މެނުވީ ނުވެއެވެ."

އައްޞާބޫނީއާ އެއްދުވަސްވަރެއްގައި އުޅުނު އަލްބައިހަޤީ ޛިކުރުކުރިއެވެ:

«إِمَام الْمُسلمين حَقًا وَشَيخ الْإِسْلَام صدقا وَأهل عصره كلهم مذعنون لعلو شَأْنه فِي الدّين والسيادة وَحسن الِاعْتِقَاد وَكَثْرَة الْعلم وَلُزُوم طَريقَة السّلف» ⁽³⁾

މާނައީ: "އެކަލޭގެފާނީ ޙައްޤުގޮތުގައި ހަމަ މުސްލިމުންގެ އިމާމެކެވެ. އަދި ތެދުތެދަށްވެސް ޝެއިޚުލް އިސްލާމްއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޒަމާނުގެ އަހުލުވެރިން އެކުއެކީވަނީ ދީނުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަދަރުގެ މަތިވެރިކަމަށާއި، ސިޔާދަތަށާއި، އިޢުތިޤާދު ރަނގަޅުވެ ހެޔޮވެގެންވާކަމަށާއި، ޢިލްމު ގިނަވެގެންވާކަމާއި، ސަލަފުންގެ މަގުގައި ލާޒިމްވެ ހިފަހައްޓަވާކަމަށް އިޢުތިރާފުވެ ޤަބޫލުކޮށްގެންނެވެ."

އަދި ޝެއިޚުލް އިސްލާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާވެސްވަނީ އައްޞާބޫނީއަށް ޝެއިޚުލް އިސްލާމްގެ ލަޤަބު ދެއްވާ މިރިސާލާއިން ނަޤުލުކުރައްވާފައިއެވެ.

އަބޫ ޢުޘްމާނު އައްޞާބޫނީ އަވަހާރަވީ ޢުމުރުފުޅުން 77 އަހަރުގައި ހިޖުރައިން 449ހ ވަނަ އަހަރު މުޙައްރަމް މަހުގައިއެވެ.

رحمه وأسكنه فسيح جناته.

ފޮތުގެ ކުރު ތަޢާރަފެއް

މިއީ އަބޫ ޢުޘްމާނު އައްޞާބޫނީ އަހުލުއްސުންނާ ވަލްޖަމާޢަތުގެ ޢަޤީދާ ބަޔާންކުރައްވާ ލިޔުއްވި ކުރު ރިސާލާއެކެވެ. މިރިސާލާގައި ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ ޢަޤީދާގެ މައިގަނޑު އުޞޫލުތައް ޚުލާޞާކޮށް އެކަލޭގެފާނު ގެންނެވިއެވެ. އަދި ރިސާލާ ފައްޓަވާފައިވަނީ އެންމެ ޝަރަފުވެރި އެންމެ ޤަދަރުދެވޭ ޢިލްމު، އަދި އެއާ ޚިލާފުވާ މީހާ ބިދުޢަވެރިކުރެވި އަދި ދީނުންވެސް ބޭރުވެގެންދާ ބާބުކަމުގައިވާ ﷲ تبارك وتعالى ގެ ޞިފަފުޅުތަކާމެދު ސަލަފުންގެ ޢަޤީދާ ބަޔާންކުރައްވައެވެ. އޭގެ އިތުރުން ޣައިބަށް އީމާންވުމުގެ ބައެއް ބައިތަކާއި، އީމާންކަމާމެދު ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރިންގެ ބަހާއި، ޞަޙާބީންނާމެދު އިޢުތިޤާދުކުރަން ޖެހޭނެގޮތާއި އެނޫންވެސް ބައެއް މައްސަލަތައް ގެންނެވިއެވެ. އަދި މިއަޞްލުތަކާ ޚިލާފުވި ބިދުޢަވެރިންނާމެދު ޢަމަލުކުރަން ޖެހޭނެގޮތް ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ އިތުރުން ސުންނަތުގެ އަޞްލުތަކުގައި ހިފާމީހުންގެ މަދުކަމާއި ބީރައްޓެހިކަމާއި، ބިދުޢަވެރިންގެ ބައިބޯކަން ބަޔާންކުރައްވާ އެކަމާމެދު ހެއްލުންތެރި ނުވުމަށާއި، ސަލަފުންގެ އަޘަރުތަކުގައި ވަރުގަދައަށް ހިފެހެއްޓުމަށް ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި ގިނަބަޔަކު އެބޭކަލުންގެ ހެޔޮކަމާއި ޤަދަރާމެދު ޖާހިލުވެ، ކިއެއްތަ، ޚުދު އެބޭކަލުންގެ ނަންފުޅުތައްވެސް ނޭނގޭ، އުއްމަތުގެ ސަލަފުންގެ ބޭކަލުންގެ ބައެއް ބޭކަލުން ޛިކުރުކުރެއްވިއެވެ.

އެއާއެކު މިފޮތުގެ އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއްޞިފައަކީ މުއައްލިފު ސަނަދުތަކުން ގުޅުވާލައްވާ ޙަދީޘްތަކާއި ސަލަފުންގެ ބަސްފުޅުތައް ގެންނެވިކަމެވެ. އަދި ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން އަޘަރުތައް ގެންނަވާ، އެބަސްތަކަށް ނުހަނު ޤަދަރުދެއްވުމަށް ސަމާލުކަންދެއްވިއެވެ. އަދި ޙަދީޘްގެ އެކި ސަނަދުތައް އެކި މަގުތަކުން ގެންނެވުމަށް ސަމާލުކަން ދެއްވިއެވެ.

އެއާއެކު އަހަރުމެން ފާހަގަކޮށްލަން ބޭނުންވާ މުހިއްމު ނުކުތާއެއް އެބައޮތެވެ. އެއީ ދާރު ފިތުޔަތިލް ކަހަފު އިން ނެރެމުންދާ ފޮތްތަކުގައި، ﷲ تبارك وتعالى ގެ ޞިފަފުޅުތައް ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރުމުގައި އަހަރުމެންވާނީ ވީހާވެސް ބޮޑަށް ޞިފަފުޅު ބަޔާންވެ ދިމާވާ ލަފްޒު ގެނެވޭތޯ ބަލާފައިއެވެ. އެހެނީ އެނގިގެންވާނޭ ފަދައިން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކުރިއްސުރެ ވައިގައި ހިފައިފައި އޮތީ، އަދި ރަސްމީ ތަރުޖަމާތަކާއި ޤުރްއާން ތަރުޖަމާވެސް ލިޔެވިފައިވަނީ ޖަހްމީ އަޝްޢަރީ ޢަޤީދާގެ މައްޗަށެވެ. އެއީ ﷲ تبارك وتعالى ގެ ޞިފަފުޅުތައް ނަފީކޮށް، އެކި މާނަތައްކޮށްގެން ތައުވީލުކުރާ މަގުފުރެދިފައިވާ ބިދުޢަވެރި ޢަޤީދާއެވެ. އަޝްޢަރީ ޢަޤީދާގެ މައްޗަށް ޒަމާނުއްސުރެ ބިންގާއެޅި، އެފިކުރުގެ އަޞްލުތަކާއި މޫތައް އަހަރުމެންގެ ދިވެހި ބަހަށް ވަދެގެން ގޮސް އަށަގަތެވެ. އެގޮތުން އަޝްޢަރީން ޞިފަފުޅުތަކާމެދު ބޭނުންކުރަނީ ދެ ގޮތެކެވެ: އެއްގޮތަކީ މާނަ އަނބުރާ ތައުވީލުކޮށް ބަދަލުކޮށްލުމެވެ. އަނެއްގޮތަކީ އެއީ މާނައެއް ނޭނގޭ، ދޭހަނުވާ ބަހެއްކަމަށް ބުނެ ހަމައެކަނި ލަފްޒު ޘާބިތުކޮށްލުމެވެ.

ޢަރަބި ބަހުގައި ނޯންނަ އެކަމަކު ދިވެހި ބަހުގައި އޮންނަ ކަމެއްކަމުގައިވާ: ދަރަޖަކުރުމުގެ ސިސްޓަމުގެ ތެރެއަށް މީތި ވަދެގެންދިޔައެވެ. އެގޮތުން ﷲ އަށް މާތްކޮށް ޤަދަރުދިނުމުގެ ގޮތުން މަތިކުރަމުން މަތިކުރަމުން ގޮސް، ޢާއްމު މީހަކަށް މާނަ ނޭނގޭގޮތަށް ޞިފަފުޅުތަކުގެ ލަފްޒު ޘާބިތުކޮށްލާފާނެއެވެ. މިސާލަކަށް ﷲ ޢަރްޝުގެ މައްޗަށް އިސްތިވާވެވޮޑިގެންފިއެވެ. އިސްތިވާވުމަކީ ކޮބައިކަމެއް ބަޔާންކުރުމެއް ނެތި، އެއީ ދިވެހިން މާނަކުރެވޭ ޢަރަބި ލަފްޒަކަށް ވުމާއެކުވެސްމެއެވެ. ނުވަތަ ﷲ ގެ ވަޖްހުފުޅު، ދުނިޔޭގެ އުޑަށް ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތުން، ނުޒޫލުވެވޮޑިގަތުންފަދަ ބަސްތައް ބޭނުންކުރެއެވެ. މީގެ އެއްގޮތަކީ: އޭގެ މާނަ ޘާބިތުކުރުމާއެކު ދިވެހިބަހުގައި މިއޮންނަ ޤަދަރުދީ މާތްކުރުމުގެ ގޮތުން އެބަސްތައް ބޭނުންކުރަނީއެވެ. މިސާލަކަށް އިސްތިވާވުމަކީ މައްޗަށް އަރާވޮޑިގެންވުންކަން ޘާބިތުކޮށް އެމާނަ އެނގުމާއެކު ބޭނުންކުރުމެވެ. ނަމަވެސް މިއީ ޢަރަބި ބަސް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ކިޔަވާ، އަދި ޢަޤީދާ އެނގި ފަހުމްވެފައި ތިބޭ މީހުންނަށް މެނުވީ ނަގައިނުގަނެވިދާނެ ކަމެކެވެ. އަނެއްގޮތަކީ: އަޝްޢަރީ ޢަޤީދާއިން އޭގެ މާނަ ޘާބިތުކުރުމެއް ނެތި ހަމައެކަނި ލަފްޒު ޘާބިތުކޮށްލުމެވެ. އަޝްޢަރީންގެ އެއްބަޔަކު ބުނާގޮތުގައި ﷲ ޢަރްޝުގެ މަތީގައި އިސްތިވާވެވޮޑިގަތުމޭ ކިޔާ ކަމެއްކުރެއްވިކަމަށް އެކަމަކު އެއީ ކޮން މާނައެއްގެ ކަމެއްކަމެއް ނޭނގެއެވެ.

އޭގެ އަނެއް މިސާލަކީ ﷲ "ވަޙީކުރެއްވުމުގެ" ޞިފައެވެ. ވަޙީއަކީ އެކި ގޮތްގޮތުން އަންނަ އެއްޗެކެވެ. ޖިބްރީލް މެދުވެރިކުރައްވާ ވަޙީބަސްފުޅު ގެންނެވުމާއި، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ހިތްޕުޅަށް އިލްހާމުވެގެންދިޔުމާއި، ހިލިހިލާގަނޑެއް ތެޅިގަނެގެންދާ އަޑުފަދައިން އަންނަ އަޑާއި، ސީދާ އެއްވެސް މެދުވެރިއެއް ނެތި ﷲ تبارك وتعالى ވާހަކަފުޅުދެއްކެވުމާ މިޞޫރަތައްވެއެވެ. މީގެ ފަހު ޞޫރަ ފިޔަވައި ދެންހުރި ޞޫރަތައް އަޝްޢަރީން ޘާބިތުކުރެއެވެ. ޖަހްމީންނާއި އަޝްޢަރީންނާ އެނޫން މީހުން މަގުފުރެދިގެން ގޮސް ބިދުޢަވެރިންކަމުގައިވެ އަދި ކުފުރުގެ ޙުކުމް ޖެހުނު އެއްކަމަކީ ﷲ تبارك وتعالى ވާހަކަފުޅުދެއްކެވުމުގެ ޞިފަ ޘާބިތު ނުކުރުމެވެ. އެއީ ވަޙީކުރެއްވުމުގެ ޞިފައާއި ލަފްޒު އެމީހުން ޘާބިތުކުރުމާއެކުގައިއެވެ. އެކަމަކު އެމީހުންގެ ގާތުގައި ﷲ އީ ވާހަކަދައްކަވާ ފަރާތެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އެއީ މަޚްލޫޤުންގެ ޞިފައަކަށްވާތީ ވައްތަރުވުން ލާޒިމްވާކަމަށް ބަލައިގެންނެވެ. އެގޮތުން ﷲ ގެ ކަލާމްއަކީ ނަފްސުގައި އެކަލާނގެ އުފައްދަވާ ކަލާމެއްކަމުގައި، އަދި ޖިބްރީލްގެ ހިތްޕުޅަށް ލައިދެއްވާ އެއްޗެއްކަމުގައި އެމީހުން ބުނެއެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް ސުންނަތުގެ އަހުލުވެރިން ﷲ تبارك وتعالى ވާހަކަދައްކަވާކަމާއި، އެކަލާނގެ އަޑުފުޅާއި އަކުރުން ހަމަ ވާހަކަދެއްކެވިކަމަށް ޘާބިތުކުރެއެވެ. އެހެންކަމުން ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުގެ އެތައް ތަނެއްގައި ﷲ تبارك وتعالى މެދުވެރިއެއް ނެތި ވާހަކަފުޅުދެއްކެވިކަމާއި، މޫސާގެފާނަށް އެފަދައިން ވާހަކަދެއްކެވުމާ މިފަދަ ތަންތާގައި އެމާނަ ސީދާ ބަޔާންކޮށްނުދީ ވަޙީގެ ލަފްޒު ގެނައީމާ ﷲ ގެ އެޞިފަފުޅު ރަނގަޅަށް ޘާބިތުވެގެން ނުދެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ޙަޤީޤަތުގައި ދިވެހިބަހުގައި ފަޚުރުވެރިވެވޭ ދަރަޖަކުރުމުގެ އޮނިގަނޑަކީ: ކުރު ލަފްޒުތަކެއް ދިގުކޮށްލާ، ބަލާޣަތްތެރިކަން ގެއްލުވާލާ، ރުޅިއައުމާއި އަދަބުވެރިވުމުގެ ސިޔާޤުވެސް ގެއްލުވާލެވޭ، އޭގެ ސުންޕާކަން ބޮޑުވެގެންވާ ކަމެއްކަމުގައި ބައެއްފަހަރު ވެދެއެވެ. އަދި ﷲ ވާހަކަފުޅުދެއްކެވިއޭ، ވަޑައިގެންނެވިއޭ، އުފާވެވޮޑިގެންނެވިއޭ، ފައިބާވޮޑިގެންނެވިއޭ، ހިނިވަރުނަކުރެއްވިއޭ، އެކަލާނގެ މޫނުފުޅޭ، އަތްޕުޅޭ، ފައިންޕުޅޭ، ލޯފުޅޭ އަދި މިނޫންވެސް ނައްޞުތަކުގައި ޘާބިތުވެގެންވާ ޞިފަފުޅުތައް ދިވެހިބަހުން ގެނައީމާ ކަންފަތްތަކަށް އަޑުއަހަން އުނދަގޫވާ ބީރައްޓެހިކަމަކަށް ބައެއް މީހުންނަށް ވެދެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއަށް ޤަދަރު ކުޑަކޮށްލަނީކަމަށް، އަދި ބަހުގެ ޤަވާޢިދާ ޚިލާފުވަނީކަމަށް މީހުން ހީކޮށްފާނެއެވެ.

އަހަރުމެންގެ ތަރުޖަމާތަކުގައި އުޞޫލަކީ: ސުންނަތް ޖަމާޢަތުގެ ޢަޤީދާއާ އެއްގޮތަށް އެކަލާނގެ ޞިފަފުޅުތައް އޭގެ މާނަ ޘާބިތުކުރުމާއެކު ދިވެހިބަހުން ގެނައުމެވެ. އަދި އެއާއެކު ދެވޭ ބަހުގެ ދަރަޖަވެސް ދެވޭތޯ ބެލުމެވެ. ނަމަވެސް ބަހުގެ ދަރަޖަ ޘާބިތުކުރަން ހަދައިގެން، ނުވަތަ ބަހުގެ ޤަވާޢިދަށް ފައްތަން ހަދައިގެން، ޞިފަފުޅު ޘާބިތުނުކުރެވޭ އަދި މާނަ ނޭނގޭ ބަސްތަކެއްގެ ގޮތުގައި އަމުނާލެވޭ ޙާލަތް އަންނަކަމަށް ފެންނަނަމަ އަހަރުމެން ދަރަޖައާއި ޤަވާޢިދުގެ މައްޗަށް އޭގައި އިސްކުރާނީ މާނަ ޘާބިތުކުރުމެވެ. އެހެންވެގެން މިކަމަށް މިތަނުގައި އިޝާރާތްކޮށްލީމެވެ.

އަހަރުމެން މިފޮތް ތަރުޖަމާކުރުމުގައި އަޞްލަކަށް ބެލީ ނާޞިރު ބްނު ޢަބްދުއް ރަޙްމާނު އަލްޖަދީޢު ތަޙްޤީޤުކޮށް ދާރުލް ޢާޞިމާ އިން ނެރެފައިވާ 1419ހ އަހަރުގެ ދެވަނަ ޗާޕަށެވެ. އެއާއެކު ޢަބްދު ﷲ ބްނުލް ޣުނައިމާނުގެ ޝަރަޙައާއެކު މަކްތަބަތު ދާރުލް ޙިޖާޒުން ނެރެފައިވާ ފުރަތަމަ ޗާޕުންނާއި، އަޙްމަދު ބްނު ޢަބްދުއް ރަޙްމާނު އަލްޤާޟީގެ ޝަރަޙައާއެކު ދާރު އިބްނުލް ޖައުޒީއިން ނެރެފައިވާ ފުރަތަމަ ޗާޕުން އަޅާކީމެވެ. އަދި އެއާއެކު ޞާލިޙު ބްނު ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު އައްސިންދީ މިރިސާލާގައި އޯޑިއޯކޮށް ކުރައްވާފައިވާ ވަރަށް ފައިދާހުރި ޝަރަޙައިން ފައިދާ ނެގީމެވެ. އެއަށްފަހު ފޮތުގައި ހުރި ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އަށް ނިސްބަތްވާ މަރުފޫޢު ޙަދީޘްތައް އޭގެ މަޞްދަރުތަކުން ފުޓްނޯޓުގައި ބަޔާންކޮށް، ރައްދުކުރެވޭފަދަ މުންކަރު ޙަދީޘެއްނަމަ ބަޔާންކުރީމެވެ. އެހެންނޫންނަމަ ތަޚްރީޖު ބަޔާންކޮށް ފުއްދާލަމެވެ. އަދި މިދާރުން ކުރިން ނެރެފައިވާ ޢަޤީދާ ފޮތްތަކުގައި ތަފްޞީލުކޮށް މައްސަލަތަކުގައި ނަޤުލުތައް ގެނެވިފައި ހުރުމުން އިތުރަށް ތަކުރާރު ނުކުރުމަށްޓަކައި ފުޓްނޯޓުގައި ތަޢުލީޤުތައް ގިނަކޮށްފައި ނުވާނެއެވެ. އަދި ފޮތުގެ މައުޟޫޢުތައް ވަކިކޮށް، އެއަށް ރުޖޫޢަވުން ފަސޭހަކުރުމަށްޓަކައި އަހަރުމެން އަމިއްލައަށް ސުރުޚީތައް އިތުރުކޮށްފައިވާނެއެވެ.

ﷲ تبارك وتعالى ގެ ޙަޟްރަތަށް ދުޢާކުރަނީ މިއީ އެކަލާނގެއަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ކުރެވުނު މަސައްކަތެއްކަމުގައި ލައްވާ، ނަޖާވާނޭ ޖަމާޢަތުގެ ޢަޤީދާ ފެތުރުމަށްޓަކައި ކުރެވޭ މަސައްކަތެއްކަމުގައި ލައްވާ، އަހަރުމެންގެ ކިބައިން ﷲ تبارك وتعالى ޤަބޫލުކުރެއްވުމެވެ. އަދި ފޮތުގެ މުއައްލިފު އަބޫ ޢުޘްމާނު އައްޞާބޫނީއަށް ރަޙްމަތްލައްވާ، އެކަލޭގެފާނަށް ގިނަގުނަވެގެންވާ އަޖުރު ދެއްވާ، ފިރްދައުސްގައި އަޅަމެން އެންމެން ޖަމަޢަކޮށްދެއްވުމެވެ.

وبالله التوفيق.